Gratis lesmateriaal over het conflict Israël-Palestina:

• E-book Feniks-katern: https://bit.ly/3LZfhPE
• Lessuggesties: https://bit.ly/3ZWNd5e
• LessonUp-lessen: https://bit.ly/48LkgNC
• Document ‘Gevoelige geschiedenis’: https://bit.ly/48XipFB
• Document 'Je hebt makkelijk praten https://bit.ly/3FdHP3Y

N-termen 2023 eerste tijdvak

vmbo-tl 1,1 - 32 punten = 5,5

havo 1,4 - 32 punten  = 5,5

vwo 1,0  - 36 punten =5,5

Opnieuw blijkt dat vwo voor geschiedenis een lagere n-term heeft dan havo, respectievelijk 1,1 en 1,4. Dat is niet nieuw, al sinds 2003 is er een dergelijke discrepantie, gemiddeld 0,49 punt:
Blijkbaar is het niet eenvoudig om de moeilijkheidsgraad van een examen van te voren in te schatten. De n-term lag op vwo slechts een keer boven de ideale 1 met 1,1 in 2022. Naast drie keer een n-term van 1, lag de n-term alle jaren beneden die 1 met een gemiddelde van 0,65. Op havo varieerde de n-term in deze twintigjaar van 0,2 tot 1,8 met een gemiddelde van 1,14.
Het is heel moeilijk om te bepalen wanneer een vraag een havo- of een vwo-vraag is. Het aantal factoren dat daar invloed op heeft is enorm. Zie bijvoorbeeld dit artikel op Histoforum.
Het soort vraag, het type bron of de lengte van de teksten in de bronnen is geen belangrijke factor, die is namelijk nagenoeg identiek.
Wil je zelf eens testen hoe moeilijk het is om te bepalen of iets een havo- of vwo-vraag is en/of een inschatting maken van de moeilijkheidsgraad, doe dan een van de testen op deze website.   

N-termen 2023 tweede tijdvak

mbo-tl 1,1

havo 1,4

vwo 1,0 

Kenmerkende aspecten worden vanaf 2025 afgedrukt in het bronnenkatern bij het centraal examen

Het College voor Toetsen en Examens (CvTE) heeft besloten om met ingang van de centrale examens 2025 bij havo én vwo de kenmerkende aspecten af te drukken in het bronnenkatern bij het centraal examen. Deze verandering wordt vastgelegd in de syllabi 2025. De lijst van kenmerkende aspecten wordt als bijlage bij de syllabus opgenomen. In de lijst zullen de kenmerkende aspecten ongenummerd en gegroepeerd
naar tijdvak worden vermeld: voor vwo alle 49 kenmerkende aspecten en voor havo de 35 kenmerkende aspecten die in het centraal examen worden getoetst.

Lees de toelichting die op 12 juni 2023 is verschenen.

Examenbesprekingen en forum

De verslagen van de examenbesprekingen van de VGN staan nu op de website van de VGN.

Hhet VGN examenforum staat nog open

Examen

In de rubriek examen op Histoforum staat alle belangrijke informatie rondom het examen, bijvoorbeeld mogelijkheden om te oefenen en  de examenbesprekingen.   

Examenvragen 2022

Alle vragen uit het geschiedenisexamen 2022 van havo en vwo (regulier en bezem), nu met de p-waardes iot het eerste tijdvak, zijn toegevoegd aan de bestanden op Histoforum.

De moeilijkste vragen in de geschiedenisexamens 2022

Wat waren de moeilijkste vragen in de examens vmbo-gtl, havo en vwo van 2022? Ook een poging om (het begin van) een verklaring te zoeken.  Klik hier voor de pdf.  

Het vak geschiedenis is hopeloos verouderd

Dit is de mening van collega Daan Krahmer in een artikel in het Parool van 21 december 2022. In nieuwsbrief 219 verwees ik naar twee artikelen over hetzelfde onderwerp, het eerste ging over de vraag in hoeverre we rekening zouden moeten houden met de migratieachtergrond van leerlingen, het tweede over het belang van de actualiteit in het geschiedenisonderwijs.
Het lijkt me verstandig om binnen de community van het geschiedenisonderwijs een fundamentele discussie  over het doel, over de raison van ons geschiedenisonderwijs te voeren, alvorens een nieuw of vernieuwd programma te maken waar we weer jaren aan vastzitten. 

Rekening houden met de migratieachtergrond van leerlingen bij het vak geschiedenis

In een artikel over geschiedenis op school pleit een aantal docenten ervoor om meer aandacht te besteden aan of rekening te houden met de migratieachtergrond van leerlingen. Zij vinden het gek dat er bijna niks wordt gedaan met de achtergronden van veel van onze leerlingen. Een sympathieke gedachte, meer rekening houden met waar leerlingen vandaan komen en daarmee rechtdoen aan de diversiteit van onze leerlingen. Alle reden dus om tegemoet te komen aan de wens van genoemde docenten? In ieder geval, lijkt mij, een goede reden om met elkaar nog eens, vanuit dit perspectief te praten, over de rationale van ons vak en over de mogelijkheden om recht te doen aan de (migratie) achtergronden van leerlingen. In dit artikel wat overwegingen van mijn kant.  

Een curriculum met aandacht voor de actualiteit?

In Trouw van 14 juni 2022 heeft een leerling  van 6 gymnasium kritiek op het curriculum van geschiedenis. In een geglobaliseerde wereld zou er volgens haar meer aandacht moeten zijn voor landen buiten Europa en de VS. Ook houdt zij een pleidooi  voor een actueel leerplan. Er is geen of nauwelijks aandacht voor Rusland, terwijl dat toch heel actueel is, waarbij zij uiteraard doelt op de oorlog van dat land tegen Oekraïne. ‘Hoe kunnen wij ons informeren over actuele gebeurtenissen in de wereld, terwijl we niks over de geschiedenis ervan weten?’
In dit artikel (ter discussie) enkele opmerkingen over de mogelijkeheid/wenselijkheid van een actueel curriculum en een aantal vragen waarop volgens mij een antwoord geformuleerd zou moeten worden.

Hoe goed is ChatGPT?

Sommige docenten zijn bang dat schrijfopdrachten aan leerlingen zinloos worden sinds ChatGPT. Zij hebben een punt, maar je kunt ook op een positieve manier gebruik maken van ChatGPT. Bijvoorbeeld door leerlingen kritisch naar teksten te laten kijken zoals Joost van Oort in deze, enigszins bewerkte, opdracht laat zien.  

Historisch denken en redeneren in examenvragen

In onze lessen willen we leerlingen leren hoe ze historisch kunnen denken en redeneren, toch? En als dat zo is, dan wil je toch ook graag dat leerlingen tijdens het examen kunnen laten zien dat ze dat beheersen. In dit artikel bespreek ik de resultaten op enkele, mooie, vragen uit eerdere examens. 

Examens 2023

Het examenprogramma (plus syllabus):

vmbo-bb 

vmbo-kb

 vmbo-gtl

 havo

vwo  

Tijdvakfilmpjes

Verschillende collega's hebben nuttig instructiefilmpjes gemaakt bij bijvoorbeeld kenmerkende aspecten van de tien tijdvakken en/of bij de historische contexten. In de nieuwe rubriek Tijdvakfilmpjes op Histoforum staan ze per tijdvak bij elkaar.

Nogmaals de kenmerkende aspecten

In de vorige nieuwsbrief wees ik op een stuk van collega Robin van Rossum die zich al geruime tijd ergert aan wat er in het examen met kenmerkende aspecten wordt gedaan. Hij verwees daarbij naar een artikel van Arie Wilschut.

Op Facebook verwees Milo Brinkkemper-Sinkeldam naar het stuk van van Robin en hij kreeg daar diverse reacties op.

Voorbeeldopgaven nieuwe historische contexten vwo

Cito heeft op de website Examenblad voorbeelden geplaatst van opgaven bij de vier historische contexten voor VWO. Collega's hebben behoefte aan toetsmateriaal over de nieuwe historische contexten. Mocht u materiaal willen delen, ik plaats het graag achter slot en grendel (behalve natuurlijk voor collega's.  

Toetsmateriaal

Op Histoforum staat langzamerhand een zeer grote hoeveelheid toetsmateriaal, met dank aan collega's die toetsen hebben ingestuurd. Omdat gebleken is dat onbetrouwbare, buitenlandse, partijen op internet zich materiaal wederrechtelijk toeëigenen en commercieel gebruiken, heb ik het meeste toetsmateriaal achter de (bekende) iinloggegevens gegeplaatst die nog steeds voor docenten beschikbaar zijn.

Discussiedossier Geschiedenisonderwijs – Geschiedenis in het basis- en voortgezet onderwijs. Gescheiden werelden?

Sinds het rapport van de Commissie De Rooy (2001) zijn de kerndoelen voor geschiedenis in basis- en voortgezet onderwijs (po en vo) op elkaar afgestemd. Maar is dat ook zo in de praktijk? En wat is er eventueel nodig om deze afstemming te verbeteren? Lees het artikel van Marjan de Groot, voorzitter van de VGN en verbonmen aan de UvA.

Contacttijd

In 2009 heb ik een vragenlijstonderzoek gedaan onder docenten, waarin ik o.a. vroeg naar de hoeveelheid contacttijd  in de bovenbouw havo/vwo. De pagina's die hierop betrekking hebben vindt u in het overzicht van hoeveelheid contacttijd. In de onderhouw van havo en vwo (1 t/m 3) is twee lesuren (van 50 minuten) de, niet-officiële, norm, op vmbo-tl twee lesuren in klas 1, 2 en 3 en in klas vier (voorleerlingen die examen doen in het vak) vier lesuren. In de onderbouw van bb en kb is het aantal lesuren soms/vaak nog minder.

(Online) Nascholingen

Zie voor nieuwe online nascholingsbijeenkomsten de agenda op Histoforum of de meest recente nieuwsbrief (zie hierboven)..

Vakdidactische artikelen

Vakdidactische artikelen is een verzameling, deels opnieuw geredigeerde, artikelen over de vakdidactiek van het vak geschiedenis, over bijvoorbeeld redeneren over en met bronnen, het analyseren van spotprenten, formatief handelen, leerdoelen, hoegere denkvaardigheden en toetsing.  

Formatief handelen

Informatie over formatief handelen bij het vak geschiedenis met veel uitgewerkte voorbeelden.

Online oefenen voor het examen

Op Histoforum staan diverse online-opdrachten waarmee leerlingen kunnen oefenen voor het cse, opdrachten met directeantwoord goed of fout:

Online oefenen voor het vmbo-examen (Historisch overzicht van de twintigste eeuw)

Online oefenen voor het vmbo-examen (Staatsinrichting)

Online oefenen met chronologievragen havo en vwo

Online oefenen met chronologievragen havo en vwo  

Actief Historisch Denken

Op de website van Koen Henskens kunt u gratis de drie bundels van Actief Historisch Denken downloaden. De bundels staan ook op Histoforum:

Actief Historisch Denken 1

Actief Historisch Denken 2

Actief Historisch Denken 3

Op de website van Hanneke Tuithof staan enkele suggesties voor praktische opdrachten voor het se in tijden van crisis.

Collega Patrick van Sermondt ontwikkelde een Document Based Question over de Hongaaarse Opstand in twee versies, A en B met een beoordelingsrubric. Deze opdracht is prima te gebruiken als praktische opdracht. 

Collega Patrick van Sermondt ontwikkelde een Document Based Question over het Wonderjaar 1566.

Literatuurlijst Historische Context China

Jef Abbeel, ouddocent geschiedenis en Latijn schrijft geregeld besprekingen van (historische) boeken over China. Speciaal voor docenten maakte hij ook een literatuurlijst met tips voor geschiedenisdocenten.

Anne Frank videodagboek in de les

Voor het primair en voortgezet onderwijs zijn er extra educatieve afleveringen gemaakt die inhoudelijke uitleg en verdieping geven op wat er in het videodagboek te zien is. Hierbij is lesmateriaal ontwikkeld, zodat docenten de afleveringen van het Anne Frank videodagboek in de les kunnen inzetten.
Lees verder 

Oefenen voor het vmbo-examen in een lesloze periode

Op Histoforum staat een aantal suggesties voor chronologieopdrachten, kaartopdrachten en instructiefilmpjes die leerlingen kunnen gebruiken om zich voor te bereiden op het examen geschiedenis in een lesloze periode. 

Tijdvakfilmpjes

Op Histoforum staat een overzicht van korte instructiefilmpjes voor alle tijdvakken en de historische contexten.

Vakdidactische artikelen

Op Histoforum staat een overzicht van artikelen die ik de afgelopen jaren heb geschreven over aspecten van vakdidactiek, o.a. over formatief handelen.  

Historische context China

Op Histoforum staan 31 recensies van boeken over de geschiedenis van China. 

Nascholingen

Voor een overzicht van nascholingsbijeenkomsten zie de Agenda of de nieuwsbrief (zie homepage).
 

Curriculum.nu

De reactie van de VGN op de definitieve voorstellen van Curriculum.nu staat op de website van de VGN: https://www.vgnkleio.nl/vgn/curriculum/ 
 

Onderzoeksvaardigheden

De SLO website Onderzoek in zes stappen is grondig vernieuwd. Deze website wil leerlingen bij alle vakken helpen bij het doen van onderzoek. Voor docenten staan er instrumenten op om leerlingen bij hun onderzoek te begeleiden en om de resultaten van het onderzoek te beoordelen.

Vakspecifieke trendanalyse geschiedenis

Op verzoek van OCW heeft SLO zogeheten vakspecifieke trendanalyses (VTA's) gemaakt voor alle vakken in primair- en voortgezet onderwijs. Zo ook voor geschiedenis. Deze VTA beschrijft de huidige situatie in het vakgebied en schetst vanuit leerplankundig perspectief de actuele ontwikkelingen in praktijk, beleid en wetenschap. Dit wordt gecombineerd met BUG-analyses: systematische overzichten van wat er met het curriculum Beoogd wordt, wat daarvan in po en vo is Uitgevoerd en in welke mate uiteindelijk de bedoelingen van het leerplan Gerealiseerd zijn. Ook wordt een kort overzicht gegeven van geschiedeniscurricula in een aantal andere landen en staten.  

Onderzoek naar de invoering van nieuw centraal examen havo/vwo

In de periode 2013-2015 deed SLO onderzoek naar ervaringen van docenten en leerlingen met de invoering van een nieuw centraal examen geschiedenis. De resultaten van dit onderzoek vindt u in onderstaande publicaties.

* Vragenlijstonderzoek onder docenten in 2009
* Vragenlijstonderzoek onder docenten in 2013 

* Vragenlijstonderzoek onder docenten in 2014

* Vragenlijstonderzoek onder docenten in 2015

* Samenvattend eindrapport

Onderzoek onder leerlingen
* Vragenlijstonderzoek onder leerlingen 2014:
* Vragenlijst onderzoek onder leerlingen 2015

Vragen uit examens vanaf 2006

Alle vragen uit de (pilot)examens vanaf 2006 (havo en vwo) t/m 2019 tweede tijdvak zijn geordend op tijdvak en historische context en voorzien van een verwijzing naar examen en vraagnummer. Bij alle vragen uit het eerste tijdvak worden ook de p-waardes vermeld, een indicatie van de moeilijkheidsgraad van de vraag. Hoe hoger de p-waarde des te eenvoudiger de vraag.

Spotprenten

Een nieuwe rubriek op Histoforum is gewijd aan het werken met spotprenten in de geschiedenisles. Na een inleiding en een instructie voor leerlingen over het analyseren van spotprenten volgen diverse voorbeelden van het werken met spotprenten. Aan deze lijst wil ik graag voorbeelden van collega's toevoegen.
Om het materiaal ook in de klas te kunnen gebruiken zijn wel inloggegevens nodig (dezelfde als voor de tijdvaktoetsen).

Het centraal examen geschiedenis in 2021 vmbo/havo/vwo

Alle, actuele, informatie over het centraal examen vindt u op de examenpagina van Histoforum..

Examenprogramma's en Syllabi

De meest recente versies van de verschillende examenprogramma's en syllabi vindt u steeds op Examenblad. Er zijn kleine wijzigingen in de syllabi havo, vwo en vmbo voor 2016.

Examens

Alles over het eindexamen op één pagina

Examen rooster op de agenda van Histoforum

Primair onderwijs 

Kerndoelen
TULE: tussendoelen en leerlijnen

Voortgezet onderwijs

Onderbouw

De nieuwe kerndoelen

Tussendoelen

Bovenbouw VMBO

Online oefenen met examenvragen 20e eeuw
Online oefenen met examenvragen staatsinrichting

Tweede Fase

Brochure geschiedenisexamen 2015

Brochure nieuwe examen, deel 1 (2007)
Brochure nieuwe examen, deel 2 (2007)
Brochure PTA nieuwe geschiedenisexamen

Resultaten enquête tweede fase 2009

Resultaten enquête tweede fase 2013

Handreiking schoolexamen havo/vwo

De tien tijdvakken

De tien tijdvakken 1 Studio geschiedenis biedt een beknopt overzicht van de kenmerkende aspecten van de tien tijdvakken op alle niveaus.
De tien tijdvakken 2 is een website voor leerlingen met een kort overzicht van alle tien tijdvakken.
De tien tijdvakken 3 is een website met links naar allerhande informatie per tijdvak.
De tien tijdvakken 4 is een website met links naar allerhande informatie per tijdvak.

Historische tijdschriften

Groniek
Historisch Nieuwsblad
Tijdschrift voor Geschiedenis
Tijdschrift voor Sociale en Economische Geschiedenis
Leidschrift
Bijdragen en Mededelingen betreffende de geschiedenis der Nederlanden
Mnemosyne, a journal of Classical Studies
Hermeneus, populair wetenschappelijk tijdschrift over de oudheid
Historica, tijdschrift voor Gendergeschiedenis

Uitgevers

Thieme-Meulenhoff (Fenix  en Phoenix)
Malmberg (Memo, GaMMa, Argus Clou)
Noordhoff Uitgevers (Geschiedeniswerkplaats, Plein M)

Blink (Saga)

Lambo (GS Compact voor geschiedenis havo bovenbouw)

Tijd voor geschiedenis (digitale methode)
Walburg Pers Educatief (Sprekend Verleden)
SMD
Zwijsen
Uitgevers in Vlaanderen, Engeland en Duitsland

Uitgevers algemeen met geschiedenisfonds

Van Tilt

Algemeen

De cartoonbox, bevat historische spotprenten en links naar sites met spotprenten die docenten kunnen gebruiken voor hun toetsen.
https://histoforum.net/antwoorden, van een aantal opdrachten op Histoforum
Informatievaardigheden bevat veel informatie over informatievaardigheden in het voortgezet onderwijs O.a. informatie over bronvermelding volgens de APA6-regels.