|
De Zestiende Eeuw
De eeuw van de grote ontdekkingen, maar ook, zeker in noordwest Europa, ook de eeuw van de Renaissance. Door de reformatie kwamen er in Europa katholieke en protestantse staten. De opstand van de Nederlanden tegen Spanje betekende het begin van een Nederlandse staat |
Tijd van ontdekkers
en hervormers (1500-1600)
Albert van der Kaap, Enschede, albert@vanderkaap.org
Enduring understanding
Om welke enduring understanding gaat het in dit tijdvak?
De ontdekkingsreizen hadden grote
economische, politieke en religieuze gevolgen voor de
hele wereld. Europese landen (eerste Spanje en Portugal,
later Franrkijk en Engeland en in mindere mate de
Nederlanden) deelden de lakens uit in Amerika, Azië en
(later) Afrika. Gebieden buiten Europa werden in
toenemende mate belangrijk voor de economie in Europa en
grote delen van de wereld werden gekerstend.
Nieuwe (wetenschappelijke) ontdekkingen en het
veranderende mens- en wereldbeeld maakten deze Europese
dominantie mogelijk.
Het optreden van hervormers, zoals Luther en Calvijn,
leidde niet alleen tot een splitsing in de katholieke
kerk, maar ook tot grote tegenstellingen (en oorlogen)
tussen katholieken en protestanten.
Deze tegenstellingen droegen samen met politieke en
economische oorzaken bij aan de Opstand van de
Nederlanden tegen Spanje, een confluct dat resulteerde
in de stichting van een Nederlandse staat. Klik
hier voor een nadere uitwerking van enduring
understanding m.b.t. De Opstand
Dit tijdvak leent zich er goed voor in te gaan op een aantal grote thema's:
-
Het belang dat mensen hechten aan geloof.
-
De invloed van godsdienst op het leven van mensen.
-
De gevolgen van godsdienstige tegenstellingen. De spiltsing in de katholieke kerk speelde een belangrijke rol in de geschiedenis van ons land tot diep in de twintigste eeuw.
Kenmerkende aspecten en leerdoelen
-
De groene kenmerkende aspecten en leerdoelen hebben betrekking op het basisonderwijs
-
De blauwe kenmerkende aspecten en leerdoelen hebben betrekking op de onderbouw van het voortgezet onderwijs
-
De rode kenmerkende aspecten en leerdoelen hebben betrekking op de tweede fase
Essential Questions
De Essential Questions worden voor het eerst in de
onderbouw aan de orde gesteld. De leerlingen formuleren
een voorlopig antwoord. In de tweede fase keren de
vragen dan weer terug. De leerlingen reflecteren op hun
eerder antwoorden en stellen deze bij.
-
Is ontdekkingsreizen een typisch westerse benaming van de tochten van Columbus e.a.?
-
Was de opstand tegen Spanje een vrijheidsstrijd?
-
Was Luther een revolutionair tegen wil en dank?
Basisconcepten
In de meeste tijdvakken kun je voor de vijf basisconcepten (macht, oorlog, godsdienst, kunst en levensonderhoud) telkens dezelfde vragen stellen.
| macht | oorlog | godsdienst | kunst | levensonderhoud | ||
| tijdvak 5 | Europese expansie | |||||
| Renaissance | ||||||
| Reformatie | ||||||
| De Opstand |
Het curriculaire spinnenweb
Het spinnenweb als metafoor voor het leerplan maakt duidelijk dat het veranderen van één aspect van het curriculum (aan een van de draden trekken) onvermijdelijk gevolgen heeft voor andere aspecten van het curridulum. In het artikel 'u denkt voor mij' wordt bijvoorbeeld een experiment beschreven waarin de leerbronnen en de rol van de docent veranderen, maar de leerdoelen en de toetsing niet. Dat de resultaten dan tegenvallen is eigenlijk niet verwonderlijk.
Wat komt aan de orde
-
Vanaf ongeveer 1500 gaat Europa een sterk stempel drukken op de rest van de wereld, door wat bekend staat als de ontdekkingsreizen langs Afrika naar Azië en naar Amerika
-
Deze reizen hebben grote gevolgen voor de handel
-
In dezelfde periode is er (opnieuw) bezwaar tegen het gedrag van de geestelijkheid en de rijkdom/macht kerk. Het optreden van o.a. Luther, dat uiteindelijk leidde tot de scheiding in een katholieke en protestantse kerk, is hiervan het gevolg.
-
Om verschillende redenen (politieke, godsdienstige en economische) ontstaat er in de Nederlanden verzet tegen de landsheer Filips II. Deze opstand leidt tot een splitsing in de Nederlanden.
-
Op het eind van de middeleeuwe verandert het mens- en wereldbeeld (van de elite) en komt er een sterke oriëntatie op de klassieke oudheid (Renaissance, humanisme). tevens komt er meer aandacht voor de waarneming als bron van kennis
Zie voor een meer gedetailleerde uitwerking van het thema het artikel over de Opstand.
Lesmateriaal
1. Onderbouw basisonderwijs
Verhaal voorlezen en bespreken aan de hand van richtvragen.
Dam, Arend van, Lang geleden ... , de geschiedenis van Nederland in vijftig voorleesverhalen, Van Holkema & Warendorf, Houten, 2008
Een groot geleerde
-
Erasmus van Rotterdam
-
Wat zijn kloosters en monniken?
-
Welke kritiek had Erasmus op monnikenen?
-
Een nieuwe keizer
-
Karel V
-
Over welke landen regeerde Karel V?
-
Waarom kreeg Karel V ruzie met Luther?
-
Een prins van elf
-
Willem van Oranje
-
Bespreek met de leerlingen het Wilhelmus aan de hand van dit verhaal
-
De Spaanse tijd
-
De Beeldenstorm
De Spaanse tijd
-
De geuzen in Den Briel
Vrijheid in Haarlem
-
Kenau Simonsdochter Hasselaer
Vrijheid in Leiden
-
Hutspot, haring en wittebrood
Moord in Delft
-
De dood van Willem van Oranje
Vrijheid in Breda
-
Het turfschip
De ontdekking van Novan Zembla
2. Bovenbouw basisonderwijs
3. Onderbouw voortgezet onderwijs
Basis
-
De Hervorming
Diverse opdrachten over de Hervorming -
Het Wilhelmus
In deze opdracht verwerven leerlingen kennis over de Opstand door een analyse te maken van de tekst van het eerste couplet van het Wilhelmus -
De moord op Willem van Oranje
Leerlingen onderzoeken waarom Willem van Oranje werd vermoord. -
Balthasar Gerards
Leerlingen onderzoeken de vraag waarom er zo verschillend geoordeeld werd over de moordenaar van Willem van Oranje.
Extra
-
De val van Icarus
De val van Icarus van Pieter Bruegel is een schilderij dat zich prachtig leent voor een klassiekale introductie van lessen over de overgang van Middeleeuwen naar de vroegmoderne tijd. U moet wel de beschikking hebben over een computer en een beamer. -
Museum voor een ontdekkingsreiziger
Leerlingen maken een projectplan voor een museum van een ontdekkingsreiziger naar keuze. -
De Beeldenstorm
Leerlingen gaan op zoek naar de daders van en motieven voor de Beeldenstorm.
4. Tweede fase voortgezet onderwijs
Basis
Extra
-
De val van Icarus
De val van Icarus van Pieter Bruegel is een schilderij dat zich prachtig leent voor een klassiekale introductie van lessen over de overgang van Middeleeuwen naar de vroegmoderne tijd. U moet wel de beschikking hebben over een computer en een beamer.
Powerpoints
De hervorming
De bekende diaserie die je kunt gebruiken om je eigen verhaal te illustrerenDe Opstand
Een powerpoint presentatie van Herman KapteinLandschapsschilderkunst
Powerpoint presentatie van Herman Kaptein
Zie ook:
Tijdvak en kenmerkende aspecten
5. Tijd van ontdekkers en hervormers
Kenmerkende aspecten:
Het begin van de Europese overzeese expansie.
Het veranderende mens- en wereldbeeld van de renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling.
De hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de klassieke Oudheid en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling
De protestantse reformatie die de splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had.
Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat.
Contexten
samenleving van boeren, steden en staten in West-Europa
christelijke samenleving
Leerdoelen
De leerlingen:
-
kunnen duidelijk maken dat de wereld veranderde door de ontdekkingsreizen
kunnen inhoud geven aan de begrippen Renaissance en Humanisme
kunnen een verklaring geven voor het ontstaan van de hervorming (reformatie)
-
kennen de belangrijkste oorzaken (politiek,godsdienstig en economisch) van de opstand tegen Spanje
Inhoudelijke (nieke) begrippen
ontdekkingsreizigers
renaissance
-
Klassieke Oudheid
-
reformatie/kerkhervorming
-
Luther
-
Calvijn
-
Tachtigjarige Oorlog / Opstand
-
Geuzen
-
Willem van Oranje
-
Karel V
-
Filips II
Inhoudelijke (generieke) begrippen
beschaving
ambtenaren
samenleving
maatschappij
-
handel
-
staat
-
burger
-
kerk
-
klooster
status
-
opstand
leger
cultuur
-
protestanten
-
katholieken
Meta-concepten (second-order concepten)
Continuïteit/verandering
-
kunnen aangeven welke veranderingen traden op als gevolg van de reformatie
-
kunnen aangeven welke veranderingen er optraden in het leven van mensen in en buiten Europa
Oorzaak/gevolg
-
kunnen aangeven wat oorzaken (motieven) en gevolgen waren van de ontdekkingsreizen
-
kunnen aangeven wat oorzaken waren van het conflict tussen de Nederlanden en Spanje
Bewijs (bronnen)
-
Wat zeggen bronnen over de verschillende opvattingen over de moord op Willem van Oranje?
-
Wat kun je zeggen over de representativiteit van de bronnen over de moord op Willem van Oranje?
Tijd en plaats
De tien tijvakken
Copyright: Albert van der Kaap, 2013