Histoforum      Lesmateriaal      Toetsmateriaal      Vakinformatie      Magazine    

De eerste helft van de Twintigste Eeuw Tijd van twee wereldoorlogen (1900-1950) De eerste helft van de Twintigste eeuw werd gedomineerd door twee grote, verwoestende en totale oorlogen en een grote economische depressie in het interbellum. Het was ook de eeuw van het totalitarisme, in een communistische vorm in de Sovjet-Unie en in een fascistische/nationaal-socialistische vorm in Italië en Duitsland.

Albert van der Kaap, Enschede, albert@vanderkaap.org      

Enduring understanding

Om welke enduring understanding gaat het in dit tijdvak?

Nadat een paar eeuwen lang eerst de Spanjaarden en Portugezen en later de Engelsen en Fransen de wereld hadden gedomineerd, namen de Russen en Amerikanen deze dominantie in de twintigste eeuw over. Toch duurde het even voor dit zichtbaar werd. De Amerikanen gingen zich op het eind van de negentiende eeuw bemoeien met Azië en namen deel aan W.O.I. Ook Rusland nam deel aan W.O.I. Na deze oorlog trokken de Amerikanen zich echter terug op het Fortress America en concentreerden de Russen zich op de consolidatie van de revolutie in eigen land. De Tweede Wereldoorlog bracht hierin definitief verandering.

De Eerste en Tweede Wereldoorlog waren oorlogen die op een heel andere schaal werden gevoerd dan allee eerdere oorlogen. Voor het eerst was er sprake van zogenaamde totale oorlogen.

De periode tussen beide wereldoorlogen wordt gekenmerkt door de opkomst van twee totalitaire staten, Nazi-Duitsland en de Sovjetunie en de gevolgen van de grote economische wereldcrisis.

Kenmerkende aspecten en leerdoelen

• De groene kenmerkende aspecten en leerdoelen hebben betrekking op het basisonderwijs

• De blauwe kenmerkende aspecten en leerdoelen hebben betrekking op de onderbouw van het voortgezet onderwijs

• De rode kenmerkende aspecten en leerdoelen hebben betrekking op de tweede fase

Essential Questions

De Essential Questions worden voor het eerst in de onderbouw aan de orde gesteld. De leerlingen formuleren een voorlopig antwoord. In de tweede fase keren de vragen dan weer terug. De leerlingen reflecteren op hun eerder antwoorden en stellen deze bij.

• Kun je (over) leven in een totalitaire staat?

• Kun je een totalitaire staat voorkomen? 

• Was de Tweede Wereldoorlog een onvermijdelijk gevolg van de Eerste Wereldoorlog?

• Was er zonder de economische crisis van de jaren dertig een Tweede Wereldoorlog geweest?

• Had de Tweede Wereldoorlog voorkomen kunnen worden?

• Historians have called World War I the first “industrial war.” In what ways might the industry, technology, and science of the early twentieth century have influenced the conduct and outcome of the war? What sort of industrial processes, technologies, and scientific ideas unknown in, say, 1880, were available by 1914?

Basisconcepten

In de meeste tijdvakken kun je voor de vijf basisconcepten (macht, oorlog, godsdienst, kunst en levensonderhoud) telkens dezelfde vragen stellen.  

		macht	oorlog	godsdienst	kunst	levensonderhoud
tijdvak 9	propaganda en massaorganisaties
	W.O.I
	fascisme, nationaal-socialisme en communisme
	crisis
	W.O.II
	verzet tegen imperialisme

Het curriculaire spinnenweb

Het spinnenweb als metafoor voor het leerplan maakt duidelijk dat het veranderen van één aspect van het curriculum (aan een van de draden trekken) onvermijdelijk gevolgen heeft voor andere aspecten van het curridulum. In het artikel 'u denkt voor mij' wordt bijvoorbeeld een experiment beschreven waarin de leerbronnen en de rol van de docent veranderen, maar de leerdoelen en de toetsing niet. Dat de resultaten dan tegenvallen is eigenlijk niet verwonderlijk.

 

Wat kom aan de orde

In dit tijdvak heeft de docent te maken met wat de Duitsers zo mooi noemen 'Die Kwahl der Wahl: aan boeiende en belangrijke onderwerpen geen gebrek. Toch zullen er, om wille van de tijd keuzes, gemaakt moeten worden. Wat in ieder geval behandeld moet worden: 

• de Eerste Wereldoorlog

• de (gevolgen van de) crisis in de jaren dertig

• kenmerken van totalitaire staten

• het ontstaan van totalitaire systemen in Duitsland en Rusland

• de Tweede Wereldoorlog als botsing tussen fascisme en democratie

• de bezetting van Nederland

• het verzet tegen het Westers imperialisme

 

Lesmateriaal

1. Onderbouw basisonderwijs

Verhaal voorlezen en bespreken aan de hand van richtvragen.

Dam, Arend van, Lang geleden ... , de geschiedenis van Nederland in vijftig voorleesverhalen, Van Holkema & Warendorf, Houten, 2008

Oorlogstijd

• Koningin Wilhelmina

Oorlogstijd

• Het dagboek van Anne Frank

2. Bovenbouw basisonderwijs

3. Onderbouw voortgezet onderwijs

Basis

• De Eerste Wereldoorlog
  Diverse opdrachten over de Eerste Wereldoorlog, het verdrag van Versailles en de Volkenbond

• Die Weisse Rose (Duitstalige bronnen)
  Aan de hand van fragmenten uit het boek Die Weisse Rose gaan leerlingen op zoek naar een antwoord op de vraag waarom de Scholls eerst enthousiast over Hitler waren, vervolgens steeds meer twijfels kregen en uiteindelijk fervente tegenstanders van hem werden. Daarna gaan zij de gevonden gegevens toetsen aan ander bronnenmateriaal.

• Die Weisse Rose (Nederlandstalige bronnen)
  Deze versie is beveiligd met een wachtwoord. Docenten kunnen deze aanvragen op het bekende adres.

• Canonopdracht

• Tijdvakdossier  

Extra

• Propagandaposters
  Diverse opdrachten over propagandaposters uit Eerste en Tweede Wereldoorlog.

• Animal Farm
  Opdrachten bij het boek en de film

• Das Leben der Anderen
  Opdrachten bij de gelijknamige film.

• The way I spent the end of the world
  Opdrachten bij de glijknamige film over het einde van het totalitaire regime in Roemenië

• Was Sparta een totalitaire staat?
  Leerlingen passen hun kennis van een totalitaire staat toe op het oude Sparta.

• Hitler in beelden
  Opdrachten bij spoptrenten over Hitler

• The Wave (havo/vwo)
  Opdrachten bij de gelijknamige film.

• The Wave (vmbo)
  Opdrachten bij de gelijknamige film.

• Die Welle (havo/vwo)
  Opdrachten bij de gelijknamige film.

• Die Welle (vmbo)
  Opdrachten bij de gelijknamige film.  

4. Tweede fase voortgezet onderwijs

Basis

• Die Weisse Rose (Duitstalige bronnen)
  Aan de hand van fragmenten uit het boek Die Weisse Rose gaan leerlingen op zoek naar een antwoord op de vraag waarom de Scholls eerst enthousiast over Hitler waren, vervolgens steeds meer twijfels kregen en uiteindelijk fervente tegenstanders van hem werden. Daarna gaan zij de gevonden gegevens toetsen aan ander bronnenmateriaal.

Extra

• Propagandaposters
  Diverse opdrachten over propagandaposters uit Eerste en Tweede Wereldoorlog.

• Was Sparta een totalitaire staat?
  Leerlingen passen hun kennis van een totalitaire staat toe op het oude Sparta.

• Hitler in beelden
  Opdrachten bij spoptrenten over Hitler

• Appeasement (Tweede Fase)
  'Het trauma van München' is de titel van een bekend boek van professor Schaper. Het boek gaat over de conferentie van München in 1938, maar vooral over de gevolgen van de houding van Frankrijk en Engeland in de jaren ten opzichte van Duitsland en over de invloed van deze conferentie op beslissingen van politici in de tijd daarna. Het woord verzoeningspolitiek (appeasement) heeft sinds het jaar 1938 altijd een negatieve klank gehouden. Frankrijk en Duitsland kregen achteraf het verwijt dat beide landen zich hard tegen Duitsland hadden moeten opstellen in plaats van zo'n verzoenende houding aan te nemen. Is dat verwijt terecht, daarover gaat dit onderzoek.

Powerpoints

• Powerpoint van de tien tijdvakken

• World War I
  Prachtige power-point presentatie, die ondanks taal (Engels) ook in ons land zeer goed bruikbaar is.

• De Eerste Wereldoorlog 1

• De Eerste Wereldoorlog 2

• De Eerste Wereldoorlog 3

• De Eerste Wereldoorlog 4

• Aanloop naar W.O. I

• Propaganda en W.O. I

• Verdrag van Versailles
  Engelstalig

• De Stijl

• Spotprenten W.O.II
  Een power-point die je kunt gebryuiken om uit te leggen hoe je spotprenten (in dit geval over W.O.II) moet analyseren. Met werkbladen.

• Opkomst van het nazisme

• Buitenlandse politiek van Hitler
  Een interactieve, wel Engelstalige, presentatie waarin leerlingen telkens keuzes moeten maken  met betrekking tot een aantal crises.

• Buitenlandse politiek van Hitler
  Vertaling van de powerpoint hierboven.

• Amerikaanse posters uit W.O.II
  Groot aantal posters zonder aanvullende tekst.

Filmpjes

• Tijdvakfilmpjes

• Filmpjes historische context Duitsland

• Filmpjes

• Canonfilmpjes

Zie ook:

• Werkvorm AVA

 

 Tijdvak en kenmerkende aspecten

9. Tijd van twee wereldoorlogen

Kenmerkende aspecten:

• De rol van moderne propaganda- en communicatiemiddelen en vormen van massaorganisatie.
  

• Het in praktijk brengen van de totalitaire ideologieën communisme en fascisme / nationaalsocialisme.
  

• De crisis van het wereldkapitalisme.
  

• Het voeren van twee wereldoorlogen.
  

• Racisme en discriminatie die leidden tot genocide, in het bijzonder op de joden.
  

• De Duitse bezetting van Nederland.
  

• Verwoestingen op niet eerder vertoonde schaal door massavernietigingswapens en de betrokkenheid van de burgerbevolking bij oorlogvoering.
  

• Vormen van verzet tegen het West-Europese imperialisme.
  

 Contexten

• Europa en de wereld

• Nederland

• Totalitaire staten

• Leven ten tijde van oorlog

 Leerdoelen

De leerlingen:

• kunnen het kapitalistische en het communistische economische systeem met elkaar vergelijken

• kunnen het totalitaire Duitsland (1933-1945) en de totalitaire Sovjet-Unie met elkaar vergelijken

• kennen oorzaken en gevolgen van de economische crisis

• hebben kennis van aspecten van de bezetting van Nederland door de Duitsers

• kennen motieven voor het verzet tegen het imperialisme

• kunnen duidelijk maken waarom W.O.I en II totale oorlogen waren

 Inhoudelijke (specifieke) begrippen

• totale oorlog

• loopgraven

• Verdrag van Versailles

• Volkenbond

• Russische Revolutie

• Lenin

• Stalin

• Trotzky

• Roden

• Witten

• Anti-semitisme

• Arisch

• collaborateur

• concentratiekampen

• Derde Rijk

• Deportatie

• Endlösung

• Fascisme

• Führer

• geallieerden

• getto

• hakenkruis (swastika)

• Holocaust

• Lebensraum

• Nazi

• Untermenschen

• Weimar-Republiek

• werkloosheid

• werkverschaffing

• jodenvervolging

• D-day

• atoombom

• Hiroshima

• Nagasaki

 Inhoudelijke (generieke) begrippen

• beschaving

• levensonderhoud

• samenleving

• maatschappij

• totalitair

• burger

• macht

• oorlog

• massavernietigingswapens

• racisme

• discriminatie

• genocide

• leger

• cultuur

 Meta-concepten (second-order concepten)

Continuïteit/verandering

• welke veranderingen ontstonden er na W.O.I op de kaart van Europa?

• wat veranderde er in de relaties tussen staten na W.O.I en de Russische Revolutie? 

Oorzaak/gevolg

• Wat waren (de) oorzaken van de Eerste Wereldoorlog?

• Wat waren oorzaken van de economische crisis in de jaren dertig?

• Wat waren gevolgen van de economische crisis in de jaren dertig?

• Wat waren (de) oorzaken van de Tweede Wereldoorlog?

Bewijs (bronnen)

• kenmerken van totalitaire staten kunnen herkennen in of ontlenen aan bronnenmateriaal

Tijd en plaats 

 De tien tijdvakken

• Tijdvak 1

• Tijdvak 2

• Tijdvak 3

• Tijdvak 4

• Tijdvak 5

• Tijdvak 6

• Tijdvak 7

• Tijdvak 8

• Tijdvak 9

• Tijdvak 10

Copyright:  Albert van der Kaap, 2009