Histoforum      Lesmateriaal      Toetsmateriaal      Vakinformatie      Magazine    

Tijdvak 4 De Tijd van steden en staten (1000-1500) De late middeleeuwen Kenmerkende aspecten: de opkomst van handel en ambacht die de basis legde voor het herleven van een agrarisch-urbane samenleving de opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid van steden het conflict in de christelijke wereld over de vraag of de wereldlijke dan wel de geestelijke macht het primaat behoorde te hebben de expansie van de christelijke wereld naar buiten toe, onder andere in de vorm van de kruistochten het begin van staatsvorming en centralisatie

Albert van der Kaap, Enschede, albert@vanderkaap.org      

Enduring understanding

Om welke enduring understanding gaat het in dit tijdvak?

Vanaf ongeveer 1100 is er sprake van toenemende handel en een groei van de steden. De steden worden, door de groei van de handele en toenemende rechten t.o.v. de adel een steeds belangrijkere plaats in de samenleving in. Geld wordt steeds belangrijker en de hogere adel (vorsten) kunnen met de opbrengsten uit belasting een leger en ambtenaren betalen waardoor zij steeds minder afhankelijk worden van lagere adel. Dit maakt staatsvorming en centralisatie van de macht in grotere staten mogelijk.
De wereldijke vorsten en de kerkelijke vorsten (paus en bisschoppen) strijden met elkaar om de politieke macht in de samenleving (investituurstrijd). Deze strijd speelt ook een rol in de zogenaamde kruistochten, militaire operaties tegen de bezetting van het Heilige Land door de moslims waaraan veel edellieden, maar ook gewone mensen meededen.

Kenmerkende aspecten

• De groene kenmerkende aspecten hebben betrekking op het basisonderwijs

• De blauwe kenmerkende aspecten hebben betrekking op de onderbouw van het voortgezet onderwijs

• De rode kenmerkende aspecten hebben betrekking op de tweede fase

Essential Questions

• Werd het leven voor mensen eenvoudiger/plezieriger na de komst van de herleving van de handel? 

• Was de katholieke kerk in de middeleeuwen een politieke organisatie?

Basisconcepten

In de meeste tijdvakken kun je voor de vijf basisconcepten (macht, oorlog, godsdienst, kunst en levensonderhoud) telkens dezelfde vragen stellen.

		macht	oorlog	godsdienst	kunst	levensonderhoud
tijdvak 4	investituurstrijd
	kruistochten
	christendom
	opkomst handel
	opkomst steden
	centralisatie

Wat komt aan de orde?

• Na een periode van economische achteruitgang en stagnatie nam in West-Europa vanaf ongeveer 1000 de handel en nijverheid weer toe.

• Oude Romeinse steden herleefden of nieuwe ontstonden. De steden, waarin gilden een belangrijke rol speelden, kregen een steeds sterkere positie ten opzichte van de adel.

• Op het eind van de middeleeuwen nam de bestuurlijke centralisatie toe.

• In de steden verrezen Romaanse en Gotische bouwwerken. Ondanks het etiket 'duistere' op de middeleeuwen bereikten de kunsten een hoog niveau.

• De wereldlijke overheden en de geestelijkheid streden met elkaar om de macht (investituurstrijd).

• De kruistochten tegen de islam moeten mede in dit licht gezien worden. Daarnaast speelde ook een rol dat de kerk het geweld binnen de christelijke wereld aan banden wilde leggen (godsvredebeweging).

Kaarten

Klik op de kaart voor een vergroting

• Handelsroutes in de late middeleeuwen

Lesmateriaal

Onderbouw voortgezet onderwijs

Basis

• Brugge in de late middeleeuwen
  Leerlingen onderzoeken aan de hand van teksten, websites en filmpjes diverse aspecten van het leven in de late middeleeuwen:

  • handel

  • nijverheid

  • dagelijks leven

  • geloof

  • de pest

  • de Brugse metten

• Leven in de middeleeuwen
  De klas wordt verdeeld in vier groepen. Elke groep doet onderzoek naar leven en werk van een groep mensen in de middeleeuwen, edelen, kooplieden, nonnen en boeren.Na het onderzoek presenteert elke leerling (eventueel in groepjes van twee) in een korte presentatie zijn/haar onderzoeksresultaten aan de klas.Uiteraard zijn er andere varianten denkbaar, zoals het presenteren van de resultaten in de vorm van een poster. (Engelstalig)

• Canonopdracht

• Tijdvakdossier 

Powerpoint

• Powerpoint van de tien tijdvakken

Filmpjes

• Tijdvakfilmpjes

• Filmpjes

• Canonfilmpjes

Hulpmiddelen

• Samenvatting van het tijdvak

• Register van begrippen

 

 

 Contexten

• samenleving van boeren, steden en staten in West-Europa

• christelijke samenleving