Histoforum      Lesmateriaal      Toetsmateriaal      Vakinformatie      Magazine    

Tijdvak 5 Tijd van ontdekkers en hervormers (1500-1600) De Zestiende Eeuw Kenmerkende aspecten: Het begin van de Europese overzeese expansie. Het veranderende mens- en wereldbeeld van de renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling. De hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de klassieke Oudheid. De protestantse reformatie die splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had. Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat.

Albert van der Kaap, Enschede, albert@vanderkaap.org      

Enduring understanding

Om welke enduring understanding gaat het in dit tijdvak?

De ontdekkingsreizen hadden grote economische, politieke en religieuze gevolgen voor de hele wereld. Europese landen (eerste Spanje en Portugal, later Franrkijk en Engeland en in mindere mate de Nederlanden) deelden de lakens uit in Amerika, Azië en (later) Afrika. Gebieden buiten Europa werden in toenemende mate belangrijk voor de economie in Europa en grote delen van de wereld werden gekerstend.
Nieuwe (wetenschappelijke) ontdekkingen en het veranderende mens- en wereldbeeld maakten deze Europese dominantie mogelijk.
Het optreden van hervormers, zoals Luther en Calvijn, leidde niet alleen tot een splitsing in de katholieke kerk, maar ook tot grote tegenstellingen (en oorlogen) tussen katholieken en protestanten.
Deze tegenstellingen droegen samen met politieke en economische oorzaken bij aan de Opstand van de Nederlanden tegen Spanje, een conflict dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat.

Kenmerkende aspecten en leerdoelen

• De groene kenmerkende aspecten en leerdoelen hebben betrekking op het basisonderwijs

• De blauwe kenmerkende aspecten en leerdoelen hebben betrekking op de onderbouw van het voortgezet onderwijs

• De rode kenmerkende aspecten en leerdoelen hebben betrekking op de tweede fase

Essential Questions

• Is ontdekkingsreizen een typisch westerse benaming van de tochten van Columbus e.a.?

• Was de opstand tegen Spanje een vrijheidsstrijd?

• Was Luther een revolutionair tegen wil en dank?

Basisconcepten

In de meeste tijdvakken kun je voor de vijf basisconcepten (macht, oorlog, godsdienst, kunst en levensonderhoud) telkens dezelfde vragen stellen.

		macht	oorlog	godsdienst	kunst	levensonderhoud
tijdvak 5	Europese expansie
	Renaissance
	Reformatie
	De Opstand

Wat komt aan de orde

• Vanaf ongeveer 1500 gaat Europa een sterk stempel drukken op de rest van de wereld, door wat bekend staat als de ontdekkingsreizen langs Afrika naar Azië en naar Amerika

• Deze reizen hebben grote gevolgen voor de handel

• In dezelfde periode is er (opnieuw) bezwaar tegen het gedrag van de geestelijkheid en de rijkdom/macht kerk. Het optreden van o.a. Luther, dat uiteindelijk leidde tot de scheiding in een katholieke en protestantse kerk, is hiervan het gevolg.

• Om verschillende redenen (politieke, godsdienstige en economische) ontstaat er in de Nederlanden verzet tegen de landsheer Filips II. Deze opstand leidt tot een splitsing in de Nederlanden.

• Op het eind van de middeleeuwe verandert het mens- en wereldbeeld (van de elite) en komt er een sterke oriëntatie op de klassieke oudheid (Renaissance, humanisme). tevens komt er meer aandacht voor de waarneming als bron van kennis

Kaarten

Klik op de kaart voor een meer gedetailleerde kaart

Klik op de kaart voor een grotere afbeelding

Meer kaarten:

• Reizen van Columbus

Godsdiensten in Europa

• Zie de kaart godsdiensten in Europa 1 en kaart godsdiensten van Europa 2
  

• Kaarten over het ontstaan van Nederland

• Rijk van Karel V

• Erflanden van Filips II

Stamboom Filips II 

Maximiliaan van Oostenrijk	x	Maria van Bourgondië		Ferdinand van Aragon	x	Isabella van Castilië
1459-1519		1457-1482		1452-1516		1451-1504
Oostenrijkse erflanden		Bourgondische Nederlanden		Aragon, Napels,Sicilië, Sardinië, Milaan		Castilië
Filips de Schone			x	Johanna de Waanzinnige
1478-1506				1479-1555
Oostenrijkse erflanden, Bourgondische Nederlanden				Aragon, Napels, Sicilië, Milaan, Sardinië, Castilië
Karel V				x	Isabella van Portugal
1500-1558					1503-1539
				Filips II	x	Maria van Portugal
				1527-1598		1527-1545

Lesmateriaal

Basis

• Columbus en de indianen

• De Hervorming
  Diverse opdrachten over de Hervorming

• Het Wilhelmus
  In deze opdracht verwerven leerlingen kennis over de Opstand door een analyse te maken van de tekst van het eerste couplet van het Wilhelmus

• De moord op Willem van Oranje
  Leerlingen onderzoeken waarom Willem van Oranje werd vermoord.

• Balthasar Gerards
  Leerlingen onderzoeken de vraag waarom er zo verschillend geoordeeld werd over de  moordenaar van Willem van Oranje. 

• Canonopdracht

• Tijdvakdossier 

Extra

• De val van Icarus
  De val van Icarus van Pieter Bruegel is een schilderij dat zich prachtig leent voor een klassiekale introductie van lessen over de overgang van Middeleeuwen naar de vroegmoderne tijd. U moet wel de beschikking hebben over een computer en een beamer.

• Museum voor een ontdekkingsreiziger
  Leerlingen maken een projectplan voor een museum van een ontdekkingsreiziger naar keuze.

• De Beeldenstorm
  Leerlingen gaan op zoek naar de daders van en motieven voor  de Beeldenstorm.

 

Powerpoint

• Powerpoint van de tien tijdvakken

 

Filmpjes

• Tijdvakfilmpjes

• Filmpjes historische context De Republiek

• Filmpjes

• Canonfilmpjes

 

Hulpmiddelen

• Samenvatting van het tijdvak

• Register van begrippen

 

 Contexten

• samenleving van boeren, steden en staten in West-Europa

• christelijke samenleving 

 Leerdoelen

• je kunt duidelijk maken hoe de wereld veranderde door de ontdekkingsreizen

• je kunt inhoud geven aan de begrippen Renaissance en Humanisme

• je kunt een verklaring geven voor het ontstaan van de hervorming (reformatie)

• je kent de belangrijkste oorzaken (politiek,godsdienstig en economisch) van de opstand tegen Spanje

 Inhoudelijke (unieke) begrippen

• ontdekkingsreizigers

• renaissance

• Klassieke Oudheid

• reformatie/kerkhervorming

• Luther

• Calvijn

• Tachtigjarige Oorlog

• Geuzen

• Willem van Oranje

• Karel V

• Filips II  

 Inhoudelijke (generieke) begrippen

• beschaving

• levensonderhoud

• ambtenaren

• samenleving

• maatschappij

• handel

• staat

• burger

• godsdienst/religie

• kunst

• macht

• status

• oorlog

• opstand

• leger

• cultuur

• protestanten

• katholieken

 Meta-concepten (second-order concepten)

Continuïteit/verandering

• je kunt aangeven welke veranderingen optraden als gevolg van de reformatie

• je kunt aangeven welke veranderingen er optraden in het leven van mensnen in en buiten Europa  

Oorzaak/gevolg

• je kunt aangeven wat oorzaken (motieven) en gevolgen waren van de ontdekkingsreizen

• je kunt aangeven wat oorzaken waren van het conflict tussen de Nederlanden en Spanje

Bewijs (bronnen)

• je kunt aan de hand van bronnen duidelijk maken dat er verschillend gedacht werd over de moord op Willem van Oranje

• Je kunt uitspraken doen over de representativiteit van bronnen over de moord op Willem van Oranje

Tijd en plaats 

 De tien tijdvakken

• Tijdvak 1

• Tijdvak 2

• Tijdvak 3

• Tijdvak 4

• Tijdvak 5

• Tijdvak 6

• Tijdvak 7

• Tijdvak 8

• Tijdvak 9

• Tijdvak 10

Copyright:  Albert van der Kaap, 2014